Bałtów
Bałtów leży w otoczeniu pięknych lasów Puszczy Iłżeckiej
nad rzeką Kamienną, która przepływa zygzakiem
prawie przez cały teren gminy. W uroczych wapiennych
skałach swojej doliny rzeźbi malownicze i urzekające
przełomy. Z tych powodów Gmina Bałtów nazywana
jest często "Szwajcarią Bałtowską"
lub "Małym Ojcowem".
Dzieje Bałtowa sięgają czternastego wieku. Jan
Długosz w swoich kronikach historycznych wymienia
Bałtów jako Baluthow. Słownik etymologiczny
miast i gmin podaje, że pierwotnie był to Bałutów
położony w górzystym terenie nad rzeką Kamienną,
i że była to własność Bałuta. Ze względu jednak
na położenie geograficzne Bałtowa, rzekę tworzącą
Przełom Bałtowski, malowniczy wąwóz w paśmie
wzgórz wapiennych, należy uznać Bałtów za nazwę
topograficzną niż osobową i określić pochodzenie
nazwy Bałtów od wyrazu bełt, czyli wiru w wodzie,
który tworzy rzeka Kamienna. Lokalna legenda
głosi, że nazwę wsi nadali jeńcy litewscy, którzy
przebywając w osadzie powstałej wśród białych
wapiennych skał z litewska nazwali Bałtów, jako
"Bałtas", co w języku litewskim oznacza
biały.
Według Długosza w XV wieku
w Bałtowie istniał drewniany kościół parafialny
pod wezwaniem św. Andrzeja. Patronem był Warsz
herbu Rawa. Z łanów kmieci, karczem i folwarku
kościół pobierał dziesięcinę w wysokości 10 grzywien. We wsi było wtedy ponad 10 garncarzy.
Kiedyś Bałtów miał być nawet miasteczkiem. W
przeszłości kolejno należał do kilku znanych
rodzin: Ossolińskich, Chomętowskich, Małachowskich
i Druckich-Lubeckich.
Źródła historyczne podają, że Chomętowscy postawili
tu pierwszy pałac bałtowski. Stanisław Chomętowski
do około 1720 roku był właścicielem
Bałtowa, zmarł 1 września 1728 roku w Drochobyczy, pochowany został w klasztorze
własnej fundacji w Samborze. Od Chomętowskich
dobra bałtowskie przeszły do rodziny Pieniążków
herbu "Odrowąż". W 1798 roku Bałtów i okolice kupił Hyacynt-Jacek hr.
Małachowski, późniejszy właściciel dóbr bodzechowskich.
Od Małachowskich w 1830 roku
Bałtów i dobra bałtowskie kupiła rodzina ks.
Druckich-Lubeckich, w 1849 roku dobra te przeszły na wdowę po ministrze
skarbu Królestwa Polskiego. Do jej majątku należały:
dobra Bałtów, Rudka Bałtowska, Ponik, Wólka
Bałtowska, folwarki Zamoście i Dunale, wieś
Skarbka Dolna, wieś Ulów i wieś Skarbka Górna.
Obecny murowany pałac bałtowski w latch 1898 - 1904 postawili Druccy-Lubeccy,
zapewne na miejscu starego pałacu Chomętowskich.
Ruiny pałacu Druckich stoją w Bałtowie do tej
pory.
Ród książąt i senatorów Druckich-Lubeckich herbu
Druck, pochodził od władcy Rusi - Ruryka. Pierwszym
z książąt Druckich, który przyjął nazwisku Lubecki
od Lubczy w dawnym powiecie łuckim, był Wasil
Michajłowicz, który niekiedy od dóbr Widynia
znany był także jako Widynicki. Jednym z najbardziej
znanych był książę Franciszek Ksawery Drucko-Lubecki,
dawniej dziedzic na Czerlonnie w województwie
grodzieńskim, a później znakomity mąż stanu,
minister skarbu Królestwa Polskiego, inicjator
budowy przemysłu, między innymi w dolinie rzeki
Kamiennej, rozwoju górnictwa i hutnictwa, kopalń
rudy żelaznej w zagłębiu Staropolskim, założyciel
Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i Banku Polskiego,
przeciwnik powstania listopadowego. Z linii
męskiej ks. Franciszka-Ksawerego pochodził Aleksander
ks. Drucki-Lubecki, który postawił pałac Druckich-Lubeckich
w Bałtowie. Pałac był letnią rezydencją, przetrwał
dwie wojny światowe, jeszcze w latach 70-tych
był w dobrym stanie. Pałac otacza kilkuhektarowy
park, pochodzący pierwotnie z końca XVIII wieku. Po ostatniej wojnie przez jakiś czas
był siedzibą Zespołu Szkół Rolniczych.
W 1880 roku Bałtów i folwark
bałtowski należały do gminy Pętkowice i dawnego
powiatu iłżeckiego. Było tu wtedy 1343 morgi ziemi dworskiej i 520 mórg ziemi chłopskiej. Górzysta wieś posiadała
marmur, kamień wapienny, rudę żelazną i glinkę
garncarską. W 1827 roku Bałtów
miał 52 domy i 399 mieszkańców, w końcu XIX wieku
było 47 domów i 493 mieszkańców. W 1927 roku Bałtów
należał do powiatu iłżeckiego, była tu wtedy
kopalnia marmuru, rudy żelaznej i glinki porcelanowej,
oraz kościół parafialny.
Z Roczników Diecezji Sandomierskiej wynika,
że parafia bałtowska była erygowana przed 1325
rokiem. Odpusty parafialne odbywają się w piątki
przed Niedzielą Palmową. Obecny kościół murowany
pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej został zbudowany
w latach 1904-1909 według planów
architekta Konstantego Wojciechowskiego, staraniem
księdza Ludwika Olsińskiego, o czym informuje
napis nad głównym wejściem. Kościół konsekrował
w 1920 roku ks. biskup Paweł
Kubicki, malowany wewnątrz w 1919 roku, a restaurowany w 1947 i w 1977 roku, kościół jest
ogrzewany. Wizytacje kanoniczne miały miejsce
w 1959, 1971, 1977, a misje parafialne w 1946, 1973 i 1977 roku.
Z przekazów lokalnych wynika, że w maju 2001 roku w kościele bałtowskim odbyła się uroczystość
złożenia prochów jednej z córek Ksawerego ks.
Drucko-Lubeckiego - Rozalii w grobowcu rodzinnym
na cmentarzu parafialnym w Bałtowie oraz odsłonięcia
tablicy pamiątkowej na ścianie w jednej z bocznych
kaplic ufundowanych kiedyś przez jej dziadka.
Na tablicy jest napis: "In Memoriam. Śp.
Rosario Robertowa Girard zd. Księżniczka Drucko-Lubecka,
ur. 23.07.1931r. w Poznaniu-Polska.
zm. 24.04.2000r. w Paryżu-Francja.
Ero custos tuus qoucumque. Perrexeris Et reducan,
te in tarram hanc Genezis. 28.15".
Na uroczystości złożenia prochów Rozalii i odsłonięcia
tablicy pamiątkowej była rodzina, między innymi
jej syn książę Filip Girard oraz siostry Rozalii
- Dorota, Jadwiga i Elżbieta.